سناریو آینده پژوهی : امنیت ملی ایران در افق ۲۰۲۴

سناریو آینده پژوهی : امنیت ملی ایران در افق ۲۰۲۴

سناریست : دکتر نورالدین جعفری هزارانی
IR6364587064880288
Researcher ID 0009-0687-7755
Dr.n.jafary@gmail.com

مقدمه:

موضوع این سناریو آینده پژوهی، امنیت ملی ایران است. امنیت ملی یک مفهوم چندبعدی و پیچیده است که شامل حفظ حاکمیت، تمامیت، استقلال، منافع و ارزش های ملی ایران در برابر تهدیدها و چالش های داخلی و خارجی است. امنیت ملی ایران تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله جغرافیا، تاریخ، فرهنگ، سیاست، اقتصاد، اجتماع، فناوری، محیط زیست و بین الملل قرار دارد.

افق زمانی این سناریو آینده پژوهی، سال ۲۰۲۴ میلادی است. این افق زمانی یک دوره کوتاه مدت است که در آن می توان انتظار داشت که برخی از روندها، تحولات و تهدیدهای موجود ادامه یابند و برخی از رویدادهای ناگهانی و غیرقابل پیش بینی رخ دهند.

هدف از این سناریو آینده پژوهی، بررسی و تحلیل چشم انداز ممکن امنیت ملی ایران در افق ۲۰۲۴ است. این سناریو آینده پژوهی می تواند به ما کمک کند تا نقاط ضعف و قوت، فرصت ها و تهدیدها، ریسک ها و چالش ها، و اولویت ها و راهکارهای مربوط به امنیت ملی ایران را شناسایی و ارزیابی کنیم.

روش این سناریو آینده پژوهی، ترکیبی از روش های مختلف است. ابتدا با استفاده از روش جستجوی اطلاعات، اطلاعات مربوط به موضوع و افق زمانی را از منابع مختلف جمع آوری و تحلیل می کنیم. سپس با استفاده از روش تحلیل عاملی، عوامل کلیدی، روندها، تحولات و تهدیدهای موجود در محیط را شناسایی و ارزیابی می کنیم. سپس با استفاده از روش تحلیل سوات، نقاط ضعف و قوت، فرصت ها و تهدیدها، و اولویت های امنیت ملی ایران را تعیین می کنیم. سپس با استفاده از روش تحلیل سناریو، چشم انداز ممکن امنیت ملی ایران در افق ۲۰۲۴ را تدوین می کنیم. در نهایت با استفاده از روش تحلیل استراتژیک، راهکارهای مناسب برای بهبود و تقویت امنیت ملی ایران را پیشنهاد می دهیم.و

بدنه:

در این بخش، عوامل کلیدی، روندها، تحولات و تهدیدهای موجود در محیط را شرح می دهیم و چشم انداز ممکن امنیت ملی ایران در افق ۲۰۲۴ را تدوین می کنیم.

عوامل کلیدی:

عوامل کلیدی از آن دسته از عوامل هستند که تاثیر بیشتری بر آینده امنیت ملی ایران دارند. بر اساس تحلیل عاملی، می توان عوامل کلیدی را در چهار دسته اصلی طبقه بندی کرد: عوامل داخلی، عوامل خارجی، عوامل مثبت و عوامل منفی. عوامل داخلی از آن دسته از عوامل هستند که در داخل ایران و تحت کنترل مقامات ایرانی قرار دارند. عوامل خارجی از آن دسته از عوامل هستند که در خارج از ایران و تحت تاثیر عوامل بین المللی قرار دارند. عوامل مثبت از آن دسته از عوامل هستند که می توانند منجر به بهبود و تقویت امنیت ملی ایران شوند. عوامل منفی از آن دسته از عوامل هستند که می توانند منجر به تضعیف و تهدید امنیت ملی ایران شوند.

برخی از عوامل کلیدی در هر دسته به شرح زیر هستند:

- عوامل داخلی مثبت: اصلاحات سیاسی و اقتصادی، توسعه فناوری و نوآوری، تقویت همبستگی و انسجام ملی، ارتقاء سطح آموزش و بهداشت، حفظ امنیت داخلی و نظم عمومی، ترویج فرهنگ اسلامی و ایرانی، افزایش مشارکت مردمی و مدنی.

- عوامل داخلی منفی: ناکارآمدی فساد دولتی، بی ثباتی و تنش های سیاسی و اجتماعی، نابرابری و بی عدالتی اقتصادی و اجتماعی، بیکاری و فقر، آلودگی و تخریب محیط زیست

- عوامل خارجی مثبت: حل و فصل مسائل هسته ای و تحریم ها، گسترش روابط دوستانه و همکاری با کشورهای منطقه و جهان، تقویت نقش و جایگاه بین المللی ایران، حمایت از صلح و امنیت منطقه ای و جهانی، بهره گیری از فرصت های اقتصادی و فناوری خارجی، احترام به حقوق بشر و قانون بین الملل.

- عوامل خارجی منفی: تهدیدهای نظامی و امنیتی از سوی کشورهای دشمن و رقیب، تحریک و حمایت از گروه های تروریستی و مخالف، تحولات ناخوشایند و بحران های منطقه ای و جهانی، تضعیف و تفرقه افکنی در ائتلاف ها و محورهای مقاومت، تحریم ها و فشارهای اقتصادی و سیاسی، ترویج تبلیغات و انحرافات فرهنگی و ایدئولوژیک.

چشم انداز ممکن:

بر اساس عوامل کلیدی، روندها، تحولات و تهدیدهای موجود در محیط، می توان چشم انداز ممکن امنیت ملی ایران در افق ۲۰۲۴ را به صورت زیر تدوین کرد:

- چشم انداز ممکن اول: امنیت ملی ایران در افق ۲۰۲۴ بهبود و تقویت می یابد. در این چشم انداز، ایران موفق می شود با حل و فصل مسائل هسته ای و تحریم ها، روابط خود را با کشورهای منطقه و جهان بهبود بخشد و نقش و جایگاه خود را در سطح بین المللی تقویت کند. ایران همچنین موفق می شود با اصلاحات سیاسی و اقتصادی، توسعه فناوری و نوآوری، تقویت همبستگی و انسجام ملی، ارتقاء سطح آموزش و بهداشت، حفظ امنیت داخلی و نظم عمومی، ترویج فرهنگ اسلامی و ایرانی، افزایش مشارکت مردمی و مدنی، وضعیت داخلی خود را بهبود بخشد و نیازها و خواسته های مردم را برآورده کند. ایران همچنین موفق می شود با حمایت از صلح و امنیت منطقه ای و جهانی، بهره گیری از فرصت های اقتصادی و فناوری خارجی، احترام به حقوق بشر و قانون بین الملل، تهدیدها و چالش های خارجی را کاهش دهد و منافع و ارزش های ملی خود را حفظ کند. این چشم انداز یک چشم انداز مطلوب است که احتمال وقوع آن پایین است، اما مورد تمایل ما است.

- چشم انداز ممکن دوم: امنیت ملی ایران در افق ۲۰۲۴ تضعیف و تهدید می شود. در این چشم انداز، ایران با مشکلات و مخالفت های فراوان در حل مسائل هسته ای و تحریم ها روبرو می شود و روابط خود را با کشورهای منطقه و جهان بدتر می کند و نقش و جایگاه خود را در سطح بین المللی تضعیف می کند. ایران همچنین با ناکارآمدی و فساد دولتی، بی ثباتی و تنش های سیاسی و اجتماعی، نابرابری و بی عدالتی اقتصادی و اجتماعی، بیکاری و فقر، آلودگی و تخریب محیط زیست، وضعیت داخلی خود را بدتر می کند و نیازها و خواسته های مردم را نادیده می گیرد. ایران همچنین با تهدیدهای نظامی و امنیتی از سوی کشورهای دشمن و رقیب، تحریک و حمایت از گروه های تروریستی و مخالف، تحولات ناخوشایند و بحران های منطقه ای و جهانی، تحریم ها و فشارهای اقتصادی و سیاسی، ترویج تبلیغات و انحرافات فرهنگی و ایدئولوژیک، تهدیدها و چالش های خارجی را افزایش می دهد و منافع و ارزش های ملی خود را از دست می دهد. این چشم انداز یک چشم انداز نامطلوب است که احتمال وقوع آن بالا است، اما مورد نارضایتی ما است.

- چشم انداز ممکن سوم: امنیت ملی ایران در افق ۲۰۲۴ تغییر چندانی نمی کند. در این چشم انداز، ایران با پیشرفت ها و مشکلات متناوب در حل مسائل هسته ای و تحریم ها روبرو می شود و روابط خود را با کشورهای منطقه و جهان تا حدودی بهبود یا بدتر می کند و نقش و جایگاه خود را در سطح بین المللی حفظ یا کاهش می دهد. ایران همچنین با برخی از اصلاحات سیاسی و اقتصادی، توسعه فناوری و نوآوری، تقویت همبستگی و انسجام ملی، ارتقاء سطح آموزش و بهداشت، حفظ امنیت داخلی و نظم عمومی، ترویج فرهنگ اسلامی و ایرانی، افزایش مشارکت مردمی و مدنی، وضعیت داخلی خود را تا حدودی بهبود یا بدتر می کند و نیازها و خواسته های مردم را تا حدودی برآورده یا نادیده می گیرد. ایران همچنین با برخی از تهدیدهای نظامی و امنیتی از سوی کشورهای دشمن و رقیب، تحریک و حمایت از گروه های تروریستی و مخالف، تحولات ناخوشایند و بحران های منطقه ای و جهانی، تحریم ها و فشارهای اقتصادی و سیاسی، ترویج تبلیغات و انحرافات فرهنگی و ایدئولوژیک، تهدیدها و چالش های خارجی را تا حدودی مقابله یا تسلیم می شود و منافع و ارزش های ملی خود را تا حدودی حفظ یا از دست می دهد. این چشم انداز یک چشم انداز محتمل است که احتمال وقوع آن متوسط است، اما مورد بی تفاوتی ما است.

نتایج

در این بخش، نتایج و پیامدهای هر چشم انداز را توصیف می کنیم و استراتژی ها و برنامه های مناسب برای رسیدن به چشم انداز مطلوب را پیشنهاد می دهیم.

- نتیجه چشم انداز ممکن اول: در این چشم انداز، ایران موفق می شود امنیت ملی خود را در افق ۲۰۲۴ بهبود و تقویت کند. این چشم انداز باعث می شود که ایران بتواند به عنوان یک کشور مستقل، متمدن، پیشرفته، موثر و محترم در منطقه و جهان شناخته شود. ایران همچنین موفق می شود به رفاه و آسایش مردم، توسعه و عدالت اقتصادی و اجتماعی، حفظ و ارتقاء فرهنگ و هویت اسلامی و ایرانی، حمایت و همکاری با کشورهای دوست و همسایه، حل و فصل صلح آمیز مسائل و بحران های منطقه ای و جهانی، و ترویج و احترام به حقوق بشر و قانون بین الملل بپردازد. این چشم انداز مورد تمایل و آرزوی ما است و برای رسیدن به آن باید تلاش و تدبیر کنیم.

- نتیجه چشم انداز ممکن دوم: در این چشم انداز، ایران با شکست و تضعیف امنیت ملی خود در افق ۲۰۲۴ روبرو می شود. این چشم انداز باعث می شود که ایران به عنوان یک کشور وابسته، عقب مانده، ضعیف، بی تاثیر و بی احترام در منطقه و جهان شناخته شود. ایران همچنین با بی رفاهی و بی آسایش مردم، رکود و بی عدالتی اقتصادی و اجتماعی، تخریب و از دست دادن فرهنگ و هویت اسلامی و ایرانی، تنش و دشمنی با کشورهای دشمن و رقیب، تشدید و تعمیق مسائل و بحران های منطقه ای و جهانی، و نقض و بی احترامی به حقوق بشر و قانون بین الملل مواجه می شود. این چشم انداز مورد نارضایتی و ترس ما است و برای جلوگیری از آن باید هوشیار و مقاوم باشیم.

- نتیجه چشم انداز ممکن سوم: در این چشم انداز، ایران تغییر چندانی در امنیت ملی خود در افق ۲۰۲۴ نمی بیند. این چشم انداز باعث می شود که ایران به عنوان یک کشور متوسط، متغیر، متعادل، معمولی و معمول در منطقه و جهان شناخته شود. ایران همچنین با رفاه و آسایش نسبی مردم، توسعه و عدالت نسبی اقتصادی و اجتماعی، حفظ و ارتقاء نسبی فرهنگ و هویت اسلامی و ایرانی، همکاری و مذاکره نسبی با کشورهای دوست و همسایه، مدیریت و کنترل نسبی مسائل و بحران های منطقه ای و جهانی، و رعایت و احترام نسبی به حقوق بشر و قانون بین الملل مشغول می شود. این چشم انداز مورد بی تفاوتی و عدم اطمینان ما است و برای بهبود و تغییر آن باید انگیزه و ابتکار داشته باشیم.

استراتژی ها و برنامه ها:

برای رسیدن به چشم انداز مطلوب امنیت ملی ایران در افق ۲۰۲۴، می توان استراتژی ها و برنامه های زیر را پیشنهاد کرد:

- استراتژی اول: تقویت و توسعه دیپلماسی عمومی و فرهنگی. این استراتژی به ما کمک می کند تا تصویر مثبت و متمدن ایران را در جهان ارائه دهیم و روابط خود را با کشورهای منطقه و جهان بهبود بخشیم. برای اجرای این استراتژی، می توان برنامه های زیر را طراحی و انجام داد:

- برنامه اول: ایجاد و تقویت شبکه های رسانه ای و اطلاع رسانی ملی و بین المللی. این برنامه به ما کمک می کند تا اخبار و اطلاعات صحیح و موثق درباره ایران را به مردم داخل و خارج از کشور انتقال دهیم و تبلیغات و انحرافات دشمنان را برطرف کنیم.
- برنامه دوم: ایجاد و تقویت مراکز فرهنگی و هنری ملی و بین المللی. این برنامه به ما کمک می کند تا فرهنگ و هنر اسلامی و ایرانی را در جهان نشر و ارتقاء دهیم و با فرهنگ ها و هنرهای دیگر کشورها تعامل و تبادل داشته باشیم.
- برنامه سوم: ایجاد و تقویت مراکز علمی و آموزشی ملی و بین المللی. این برنامه به ما کمک می کند تا علم و دانش اسلامی و ایرانی را در جهان گسترش و افزایش دهیم و با علم و دانش دیگر کشورها همکاری و یادگیری داشته باشیم.

- استراتژی دوم: تقویت و توسعه فناوری و نوآوری. این استراتژی به ما کمک می کند تا پیشرفت و رقابت پذیری ایران را در زمینه های مختلف علمی و صنعتی افزایش دهیم و نیازها و خواسته های مردم را برآورده کنیم. برای اجرای این استراتژی، می توان برنامه های زیر را طراحی و انجام داد:

- برنامه اول: ایجاد و تقویت پارک ها و شهرک های علمی و فناوری. این برنامه به ما کمک می کند تا محیط های مناسب برای تحقیق و توسعه، انتقال و تجاری سازی فناوری، حمایت و ترویج نوآوری، همکاری و تعامل بین دانشگاه ها و صنایع، ایجاد و تقویت شرکت ها و استارتاپ های دانش بنیان را فراهم کنیم. برای اجرای این برنامه، می توان اقدامات زیر را انجام داد:

- اختصاص بودجه و زمین مناسب برای احداث و گسترش پارک ها و شهرک های علمی و فناوری در سطح کشور.
- تعیین استانداردها و معیارهای کیفی و کمی برای ارزیابی و نظارت بر عملکرد پارک ها و شهرک های علمی و فناوری.
- ایجاد و تقویت سازمان ها و موسسات حمایتی و تسهیل گر برای ارائه خدمات مالی، قانونی، بازاریابی، مشاوره، آموزش و غیره به شرکت ها و استارتاپ های دانش بنیان.
- ایجاد و تقویت شبکه های همکاری و تعامل بین پارک ها و شهرک های علمی و فناوری با دانشگاه ها، مراکز تحقیقاتی، صنایع، دولت و سایر بخش های مرتبط.
- ایجاد و تقویت فضای رقابتی و انگیزه بخش برای جذب و حمایت از نخبگان، مخترعان، نوآوران و کارآفرینان دانش بنیان.

- برنامه دوم: ایجاد و تقویت شبکه ها و سامانه های اطلاعاتی و ارتباطاتی. این برنامه به ما کمک می کند تا زیرساخت های لازم برای دسترسی و انتقال اطلاعات و ارتباطات در سطح ملی و بین المللی را ایجاد و بهبود بخشیم و از امنیت و کارآمدی آن ها اطمینان حاصل کنیم. برای اجرای این برنامه، می توان اقدامات زیر را انجام داد:

- اختصاص بودجه و منابع مناسب برای احداث و گسترش شبکه ها و سامانه های اطلاعاتی و ارتباطاتی در سطح کشور.
- تعیین استانداردها و معیارهای کیفی و کمی برای ارزیابی و نظارت بر عملکرد شبکه ها و سامانه های اطلاعاتی و ارتباطاتی.
- ایجاد و تقویت سازمان ها و موسسات حمایتی و تسهیل گر برای ارائه خدمات مالی، قانونی، فنی، مشاوره، آموزش و غیره به کاربران شبکه ها و سامانه های اطلاعاتی و ارتباطاتی.
- ایجاد و تقویت شبکه های همکاری و تعامل بین شبکه ها و سامانه های اطلاعاتی و ارتباطاتی با دانشگاه ها، مراکز تحقیقاتی، صنایع، دولت و سایر بخش های مرتبط.
- ایجاد و تقویت فضای رقابتی و انگیزه بخش برای جذب و حمایت از نخبگان، مخترعان، نوآوران و کارآفرینان در زمینه های اطلاعاتی و ارتباطاتی.

- برنامه سوم: ایجاد و تقویت ظرفیت ها و استعدادهای علمی و فناوری. این برنامه به ما کمک می کند تا تعداد و کیفیت نیروهای علمی و فناوری را افزایش دهیم و آموزش و پرورش، جذب و حمایت، ارزیابی و انگیزه بخشی آن ها را انجام دهیم. برای اجرای این برنامه، می توان اقدامات زیر را انجام داد:

- اختصاص بودجه و منابع مناسب برای ایجاد و تقویت ظرفیت ها و استعدادهای علمی و فناوری در سطح کشور.
- تعیین استانداردها و معیارهای کیفی و کمی برای ارزیابی و نظارت بر عملکرد ظرفیت ها و استعدادهای علمی و فناوری.
- ایجاد و تقویت سازمان ها و موسسات حمایتی و تسهیل گر برای ارائه خدمات مالی، قانونی، مشاوره، آموزش و غیره

- استراتژی سوم: تقویت و توسعه همبستگی و انسجام ملی. این استراتژی به ما کمک می کند تا وحدت و همدلی مردم ایران را در برابر تهدیدها و چالش های داخلی و خارجی حفظ و افزایش دهیم و از تفرقه و تضعیف ایران جلوگیری کنیم. برای اجرای این استراتژی، می توان برنامه های زیر را طراحی و انجام داد:

- برنامه اول: ایجاد و تقویت مکانیسم های مشارکت مردمی و مدنی. این برنامه به ما کمک می کند تا مردم ایران را در تصمیم گیری ها و اجرایی کردن سیاست های ملی شریک و مسئول کنیم و از احساس بی تفاوتی و بی نیازی آن ها از دولت و نظام جلوگیری کنیم. برای اجرای این برنامه، می توان اقدامات زیر را انجام داد:

- اختصاص بودجه و منابع مناسب برای ایجاد و تقویت مکانیسم های مشارکت مردمی و مدنی در سطح کشور.
- تعیین استانداردها و معیارهای کیفی و کمی برای ارزیابی و نظارت بر عملکرد مکانیسم های مشارکت مردمی و مدنی.
- ایجاد و تقویت سازمان ها و موسسات حمایتی و تسهیل گر برای ارائه خدمات مالی، قانونی، مشاوره، آموزش و غیره به گروه ها و فعالان مردمی و مدنی.
- ایجاد و تقویت شبکه های همکاری و تعامل بین مکانیسم های مشارکت مردمی و مدنی با دانشگاه ها، مراکز تحقیقاتی، صنایع، دولت و سایر بخش های مرتبط.
- ایجاد و تقویت فضای رقابتی و انگیزه بخش برای جذب و حمایت از نخبگان، فعالان، رهبران و کارآفرینان مردمی و مدنی.

- برنامه دوم: ایجاد و تقویت مکانیسم های حل و فصل اختلافات و تعارضات ملی. این برنامه به ما کمک می کند تا اختلافات و تعارضات موجود یا پیش بینی شده بین گروه ها و جریان های مختلف ملی را به صورت صلح آمیز و دموکراتیک حل و فصل کنیم و از تشدید و تعمیق آن ها اجتناب کنیم. برای اجرای این برنامه، می توان اقدامات زیر را انجام داد:

- اختصاص بودجه و منابع مناسب برای ایجاد و تقویت مکانیسم های حل و فصل اختلافات و تعارضات ملی در سطح کشور.
- تعیین استانداردها و معیارهای کیفی و کمی برای ارزیابی و نظارت بر عملکرد مکانیسم های حل و فصل اختلافات و تعارضات ملی.
- ایجاد و تقویت سازمان ها و موسسات حمایتی و تسهیل گر برای ارائه خدمات مالی، قانونی، مشاوره، آموزش و غیره به طرفین اختلاف و تعارض ملی.
- ایجاد و تقویت شبکه های همکاری و تعامل بین مکانیسم های حل و فصل اختلافات و تعارضات ملی با دانشگاه ها، مراکز تحقیقاتی، صنایع، دولت و سایر بخش های مرتبط.
- ایجاد و تقویت فضای رقابتی و انگیزه بخش برای جذب و حمایت از نخبگان، فعالان، رهبران و کارآفرینان ملی.

- برنامه سوم: ایجاد و تقویت مکانیسم های ترویج و احترام به ارزش ها و هویت های ملی. این برنامه به ما کمک می کند تا ارزش ها و هویت های ملی موجود یا پیش بینی شده در جامعه ایران را به صورت مثبت و سازنده ترویج و احترام بگذاریم و از تضاد و تناقض آن ها پرهیز کنیم. برای اجرای این برنامه، می توان اقدامات زیر را انجام داد:

سناریوی کامل را می توانید از پایگاه علمی سیویلیکا، علم نت و سرآمدان علمی کشور دانلود کنید. 

با توجه به کمبود منبع و نمونه سناریو های آینده پژوهی، این سناریو می تواند نمونه کاملی برای استفاده دانشجویان دوره دکترا و پسا دکترا و سایر محققان قرار بگیرد.