خرافه گرایی در فوتبال ایران و جهان

خرافه گرایی در فوتبال ایران و جهان

مقدمه

فوتبال در بسیاری از کشورهای دنیا و البته کشور عزیزمان ایران همواره حاشیه های خاص خود را داشته است که مصادیق آن در کشورهای اروپایی همچون اسپانیا و البته در ایران به وفور دیده می شود و گویا قرار هم نیست به این زودی ها این موارد مرتفع شوند. در کنار مشکلا ت و جریانات فنی فوتبال کشورمان یک سری حوادث و حاشیه ها نیز وجود دارند که البته در برخی کشورها هم می توان آنها را یافت. این مسائل که البته به ضعف فرهنگی و حتی مشکلات فنی بازیکنان و تیم ها باز می گردد، اعتقاد به خرافات و جادو و جادوگری است که درچند سال اخیر در فوتبال ایران باب شده و البته مشتریان خاص خود را نیز دارد.چنین پدیده ای در فوتبال وجود دارد و چقدر در موفقیت یا ناکامی بازیکنان و تیم ها موثر است، بررسی و کنکاش خاص خود را می طلبد. اما واقعیت این است که اعتقاد به خرافات و جادو در فوتبال ما وجود دارد و هستند افراد و تیم هایی که از جادو به عنوان یکی از ابزارهای موفقیت خود نام می برند و جالب تر این که با این شیوه به پیروزی هایی نیز دست یافته اند!

خرافه گرایی در فوتبال

خرافه گرایی در فوتبال از جمله موضوعاتی است که از نظر علمی و اجتماعی مهم است. این جستار شامل رفتارهایی است که طرفداران فوتبال در حمایت از تیم مورد علاقه خود به خصوص در مسابقات مهم نمایش می دهند. این رفتارها شامل هیجان زیاد، اعتقاد به شکستن مواظب اخلاقی در انواع زیاد ، اجتناب از تقلید از دیگران و بسته به هر محیط فرهنگی متنوع می باشند.

ریشه های خرافه گرایی در فوتبال را می توان در جذب به حمایت از تیم محلی و تعصب به تیم پیدا کرد. این رفتارها در جریان تاریخ به شدت مورد تحقیق و مطالعه قرار گرفته اند و اغلب منجر به شکستن مواظب اخلاقی و ایجاد آشفتگی در جامعه فوتبالی می شوند.

با وجود تاثیرات منفی خرافه گرایی در فوتبال، این رفتارها همچنان ادامه دارند و در بین طرفداران و بازیکنان شاهد حمایت شدیدی هستیم. مهمترین چالش در این زمینه آن است که تا چه حد این رفتارها طبیعی هستند و آیا تشویق به آنها در میان طرفداران و بازیکنان می تواند مسئولیت حمایت از خرافه گرایی را بر عهده بگیرد.

مصادیقی از خرافه گرایی در میان فوتبالی ها

● همه چیز از تیم سایپای مجتبی تقوی شروع شد

چند سال پیش وجود جادوگر و رمال در فوتبال ایران سروصدای زیادی به پا کرد در آن سال تیم سایپا که هفته ها نتیجه نمی گرفت، به یک باره تبدیل به تیمی قدرتمند شد و از قعر لیگ به میانه های جدول صعود کرد. این مسائل و همچنین اظهارنظرهای بازیکنان و به خصوص سرمربی وقت سایپا (مجتبی تقوی) در مورد استفاده از جادوگر حتی به مطبوعات نیز کشیده شد و واکنش های بسیاری را هم برانگیخت. ماجرا از زمانی آغاز شد که در دیدار سایپا با برق شیراز در همان سال که در ورزشگاه شریعتی کرج برگزار شد، شخصی که از وی به عنوان جادوگر سایپا نام می بردند از طریق تلفن همراه به یکی از مسوولا ن تیم می گوید فلا ن بازیکن را وارد زمین کنید و جالب این که بازیکن موردنظر بدون این که خود را گرم کند، بلا فاصله وارد زمین شد و در همان ثانیه های ابتدایی ورودش به زمین گل می زند. عجیب تر این که خود این بازیکن بعد از مسابقه اعلا م کرد هیچ قصدی برای ضربه زدن به توپ نداشته و توپ به پای وی اصابت کرده و وارد دروازه شده است! اما کار به اینجا ختم نشد. پس از این مسابقه نزدیکان باشگاه و همچنین بازیکنان سایپا از حضور یک فرد ناشناس با یک خودرو سمند مشکی رنگ در اطراف باشگاه و به ویژه در کنار سرمربی سایپا خبر می دادند که در تمرینات تیم و البته به صورت نامحسوس حضور پیدا می کرده و به همین دلیل احتمال وجود جادوگر در بین نارنجی پوشان قوت گرفت. البته این قضیه هیچ گاه به طور کامل اثبات نشد. اما برخی بازیکنان سایپا و خصوصا مجتبی تقوی حتی پس از این که از تیم سایپا رفتند نیز به وجود رمال و جادوگر این تیم اعتراف می کردند!

● علی پروین و نحسی بازیگر سینمای ایران!

اعتقاد به جادوگر و مسائل خرافی در فوتبال ایران تنها مختص به تیم سایپای چند سال پیش نیست. بلکه قدیمی های فوتبال ما نیز این مسائل ماورایی را قبول دارند. «علی پروین» مهمترین نمونه است که پس از چند دهه حضور در میادین فوتبال به عنوان بازیکن و مربی همچنان به اعتقادات خاص خود پایبند است. مثلا سرمربی اسبق پرسپولیس به نحس بودن برخی افراد معتقد است و آنها را عامل ناکامی تیمش می دانست. در روزهای پایانی مربیگری پروین در سه فصل گذشته که با نتایج عجیب و غریب پرسپولیس در لیگ برتر همراه شد، پروین یک سری مسائل را در ناکامی تیمش دخیل می دانست. او از اتوبوس، ورزشگاه و رختکن پرسپولیس به عنوان عوامل عدم موفقیت پرسپولیس نام می برد اما دراین بین شکست های سرخپوشان را برگردن «سعید راد» بازیگر قدیمی سینما ایران می اندخت! نزدیکان پروین می گویند وی همیشه دعا می کرده که سعید راد در ورزشگاه حضور پیدا نکند.

اما ازآنجا که این بازیگر یک پرسپولیسی متعصب و دو آتشه است، نه تنها در ورزشگاه حاضر می شد بلکه در هتل محل اقامت سرخپوشان نیز حضور می یافت و جالب این که همان روز پرسپولیس یا می باخت یا مساوی می کرد! البته خرافه گرایی پروین مسائل دیگر را هم شامل می شود. مثلا او به سفر با هواپیما علا قه ای ندارد و تنها فرد فوتبالی ایران است که هیچ گاه دوست ندارد سوار هواپیما شود!

● برانکو هم خرافاتی بود!

برخی از خارجی های شاغل در فوتبال کشورمان هم اگر چه فرهنگ و اعتقادات متفاوت با مردم ایران داشته و دارند، اما آنها هم به خرافات و وجود نیروهای عجیب و غریب در زندگی معتقد هستند. «برانکو ایوانکوویچ» سرمربی اسبق تیم ملی ایران را می توان گل سرسبد خارجی هایی دانست که اعتقاد عجیبی به خرافات داشت. مترجم وی می گفت برانکو اعتقاد خاصی به کت قهوه ای داشت و اعلام می کرد این نوع لباس پوشیدن برایش شانس می آورد! به همین دلیل برانکو در ۹۹ درصد مواقع با کت قهوه ای بر روی نیمکت تیم ملی ایران می نشست.البته سرمربی اسبق تیم ملی و پرسپولیس به جزیره کیش و اثرات آن بر روحیه بازیکنان ملی پوش هم معتقد بود و به همین دلیل اکثر اردوهای تیم ملی و پرسپولیس در کیش برگزار می شد!

● هافبک استقلال و شماره مورد علاقه اش

یکی از بازیکنان سرشناس وبازنشسته فوتبال کشورمان که به جادو و مسائل این چنینی اعتقاد دارد، «مجتبی جباری» هافبک سابق تیم ملی و تیم استقلال است. جباری اگر چه چندان به این موضوع نمی پردازد، اما علا قه خاصی به نیروهای ماورایی دارد. مثلا زمانی که او در تیم ابومسلم خراسان بازی می کرد، اعتقاد فراوانی به شماره ۸ داشت و آن را عامل برتری خود می دانست. البته «حسین بادامکی» مدیر کنونی پرسپولیس و همبازی جباری در ابومسلم شماره ۷ را بر تن می کرد. اما جباری نسبت به این قضیه معترض بود و هر زمانی که فرصت می کرد، حتی در بازی های دوستانه پیراهن شماره ۷ را می پوشید!

 ● کفش های خوش شانسی هاشمی نسب

«مهدی هاشمی نسب» مدافع گلزن سال های دور استقلال و پرسپولیس و کمک مربی کنونی استقلال که با پیراهن هر دو تیم به رقیب گل زد هم از اعتقاد به خرافات بی بهره نیست. وی درزمان حضورش در پرسپولیس یک جفت کفش زرد رنگ داشت که در بازی های مهم و خصوصا دیدار با استقلال آنها را می پوشید و جالب این که در تمامی این بازی ها هم موفق به گلزنی می شد! «ادموندبزیک» مهاجم ارمنی سابق پرسپولیس که مدت ها بود پایش به گلزنی باز نشده بود، کفش های هاشمی نسب را پوشید و روند گلزنی های خود را آغاز کرد. البته بزیک هیچ گاه این کفش ها را به هاشمی نسب پس نداد و مدافع بلند قامت فوتبال کشورمان هنوز هم به دنبال آن کفش های زرد رنگ جادویی است!

● مهاجم صباباتری و اعتقاد به چشم شور!

مهاجم سابق و گلزن تیم صبا باتری هم اگر چه خود را اهل خرافات و جادوگری نمی داند، اما کاملا به مسائل این چنینی اعتقاد دارد. «فریدون فضلی» هرگاه که موفق به گلزنی نمیشد، چشم شور را علت اصلی آن می دانست و بعد از بازی اسفند دود می کرد تا طلسم و جادو از وی دور شود! او همچنین اعتقاد زیادی به پوشیدن کفش سفید داشت. این کفش را یکی از دوستانش به او داده و گفته با آن راحت تر گل می زند! به همین دلیل همواره مهاجم صباباتری کفش سفید می پوشد و معمولا در امر گلزنی هم موفق است.

● اسپانیایی ها در صدر خرافاتی ها!

اعتقاد به مسائل خرافی و جادوگری تنها به فوتبال ایران اختصاص ندارد. بلکه در کشورهای دیگر و حتی ممالک متمدن نیز این گونه جریانات دیده می شود و پیروان خاص خود را هم دارد.کشور اسپانیا یکی از نمونه های بارز اعتقاد به خرافات در فوتبال است. بازیکنان تیم ملی فوتبال اسپانیا که چندی پیش قهرمان جام ملت های اروپا شدند، علت اصلی ناکامی های سال های اخیر این تیم در جام جهانی و جام ملت های اروپا را لباس زرد رنگ می دانستند. به همین دلیل بود که آنها در بازی نیمه نهایی یورو ۲۰۰۸ مقابل روسیه نمی خواستند از پیراهن زرد استفاده کنند، اما با فشارهای مسوولا ن تیم و خصوصا «لوئیس آراگونس» سرمربی سالخورده این تیم راضی به این کار شدند. البته اسپانیایی ها در بازی نیمه نهایی روسیه را با سه گل شکست دادند و فینا لیست جام ملت های اروپا شدند. اما به هر حال همچنان دوری از پیراهن زرد رنگ در تیم ملی اسپانیا وجود دارد و ملی پوشان فوتبال این کشور این رنگ را نحس می دانند!

● پیش گویی قهرمانی آرژانتین در المپیک آتن

تیم ملی المپیک آرژانتین در مسابقات المپیک ۲۰۰۴ آتن به مقام قهرمانی دست یافت و جالب این که در تمامی دیدارهای خود مقابل حریفان حتی یک گل هم دریافت نکرد. پیش از اعزام تیم آرژانتین به رقابت های المپیک یکی از جادوگران مشهور کشور آرژانتین در ملا قات با ملی پوشان این کشور وعده داد که این تیم مقام قهرمانی المپیک را کسب می کند و به این ترتیب آرژانتین جام قهرمانی المپیک ۲۰۰۴ آتن را بالا ی سر برد! در برزیل هم مسائل خرافی وجود دارند مثلا برزیلی ها اعتقاد دارند «سامبا» (رقص مردم برزیل) بهآنها نیرویی جادویی می دهد و به همین دلیل است که بازیکنان تیم ملی برزیل پس از گلزنی درمسابقات مختلف گوشه هایی از رقص سامبا را اجرا می کنند!

پیراهن مشکی نکونام و ماجرای خرافات

جواد نکونام، سرمربی استقلال در دیدارهای اخیر این تیم، فقط با لباس مشکی دیده شده که می تواند نشانه ای از خرافات باشد.البته وی در چند برنامه اینترنتی و تلوزیونی به صورت جسته و گریخته به این موضوع اشاره کرده است و ابایی از کتمان عقاید خود ندارد و حتی صراحتا در مصاحبه با پژمان جمشیدی در برنامه فوتبال 360 عادل فردوسی پور به شدید بودن اینگونه عقاید خود اعتراف میکند.البته سالها حضور در فوتبال خرافی اسپانیا هم بی تاثیر نیست.جنجال اخیر وی نیز در ممنوعیت استفاده تیم فولاد از لباس مشکی در هفته 27 لیگ برتر ایران موضوع را داغتر کرده است.

خرافه گرایی در نگاه مقررات انضباطی فوتبال

انگیزه اصلی اهالی فوتبال برای استفاده از خرافات ، کسب موفقیت در مسابقات است و تمام این رفتارها به منظور کسب نتایج دلخواه از راهی به جز تمرینات منظم ورزشی و مراقبت های لازم علمی و پزشکی و سایر موارد لازم است.این نکته افراد را به این سمت سوق داده است. در مقررات انضباطی فوتبال ایران به صراحت از خرافه گرایی نام برده نشده است اما در ماده 73 مقررات در خصوص سلامت مسابقات ئ جلوگیری از تبانی مواردی را مطرح کرده است که در صورت اثبات تهدید سلامت مسابقات از طریق شیوه های خرافی ، موضوع تحت تعقیب انضباطی قرار خواد گرفت.البته رفتار های خرافی همواره به صورت رفتارهای عینی غیرمجاز نمود پیدا میکند و این رفتارها ممکن است مغایر با مقررات باشد .مثلا عدم امانت داری و رازداری و نفرت پراکنی و تبلیغات سوء و ... تک تک این موارد که ممکن است از اسباب و لوازم خرافه گرایی باشد در مقررات دیده شده و میتواند در صورت کشف مورد رسیدگی واقع شود.

نتیجه گیری

با توجه به بحث ها و مطالعات انجام شده در خصوص خرافه گرایی در فوتبال می توان به نتیجه زیر رسید:

-خرافه گرایی در فوتبال، رفتاری طبیعی است که در میان طرفداران و بازیکنان شاهد حمایت شدیدی هستیم.

-این رفتارها می تواند منجر به شکستن مواظب اخلاقی و آشفتگی در جامعه فوتبالی شوند.

-تاثیرات منفی خرافه گرایی در فوتبال را نمی توان در کنار محوریت های مثبت آن نظیر هیجان زیاد و حمایت از تیم مورد علاقه نذاشت.

-با وجود اینکه تشویق به خرافه گرایی در میان طرفداران و بازیکنان می تواند مسئولیت حمایت از آن را بر عهده بگیرد، باید به تخصیص منابع و تحقیقات بیشتری در زمینه روان شناسی و اجتماعی پرداخت تا درک و تحلیل بهتری از این رفتارها داشته باشیم و راهکارهای تامین کننده برای حداقل سازی آشفتگی های خرافه گرایی ارائه شوند.

مصطفی لطفی / پژوهشگر حقوق ورزش / وکیل دادگستری