بررسی پدیده ی فرونشست و ارتباط آن با منابع آب زیرزمینی در دشت جوین

میزان بهرهبرداری از منابع آب زیرزمینی در سالهای اخیر به دلایل رشد جمعیت ، افزایش فعالیت های اجتماعی ، اقتصادی و صنعتی رو به افزایش است . دشت جوین در غرب خراسانرضوی یکی از دشت های بحرانی استان است که به علت برداشت های بی رویه از منابع آب زیرزمینی و از طرفی کاهش نزولات جوی در چندسال اخیر با پدیده ی فرونشست رو به رو شده است . میزان برداشت سالیانه از منابع آب در سال ۰۱-۱۴۰۰، به ۱/۴۲۱ میلیون متر مکعب رسیده است . سطح آب در دشت در بازه ی ۳۳ ساله منتهی به سال ۱۴۰۱ با افت ۲۷ متری ، یعنی به عبارتی ۸۰ سانتی متر در سال روبه رو می باشد. این روند باعث ایجاد فرونشست های غیرقابل بازگشت در محدوده می شود. شناخت ابعاد مختلف پدیده ی فرونشست با توجه به خشکسالی سالهای اخیر و برداشت روزافزون از منابع زیرزمینی و توسعه نشست زمین و شکافهای مرتبط با آن در دشت جوین دارای اهمیت می باشد. در این پژوهش نقشه ی فرونشست محدوده در سال ۰۱-۱۴۰۰ به روش تداخل سنجی راداری در نرم افزار GMTSAR تولید شده است و با اطلاعات منابع آب در دشت مقایسه می شود. تکنیک تداخل سنجی راداری با بهره گیری در تمام شرایط آب و هوایی و در تمام مدت شب و روز و با توانایی پوشش گسترده سطح زمین و قدرت تفکیک مکانی و زمانی بسیار بالا، یکی از سریع ترین ، دقیق ترین و کم هزینه ترین روشهای سنجش از دور برای پیش بینی و بررسی تغییرات سطح زمین است . نتایج نشان می دهد افت سطح آب یک عامل اولیه و محرک برای فرونشست در دشت است ولی تنها عامل نیست و شرایط زیر سطحی آبخوان در فرونشست و میزان نرخ فرونشست نقش مهمی دارد؛ به گونه ای که در محدودههایی که تراکم چاه-های بهره برداری و افت سطح آب بیشتر است به عنوان مثال در مرکز دشت ، فرونشست نیز بیشتر است . نرخ فرونشست سالانه در دشت رو به افزایش می باشد و به ۱۸ سانتیمتر در سال رسیده است . در شرق دشت با توجه به اینکه تراز آب زیرزمینی افت کرده است ، ولی فرونشستی مشاهده نمی شود که به دلیل بافت خاک و شرایط زیرسطحی منطقه است . در این مناطق بر خلاف مرکز دشت که خاک بیشتر از نوع ریزدانه و مستعد فرونشست است و با آبرفت های کواترنری پوشیده شده است ، خاک از نوع دانه درشت می باشد.

کلیدواژه ها:

آب زیرزمینی ، افت سطح آب ، فرونشست ، دشت جوین ، شرایط زیرسطحی .