عزاداری اشراف و مردم عادی در آثار سفرنامه نویسان دوره قاجار

عزاداری و مراسم مرتبط با محرم در دوره قاجار، جایگاه خاصی داشته است، به گونه ای که طبقات مختلف جامعه آن را برگزار می کرده اند. از سوی دیگر، دوره قاجار، دوره گذار از سنت به مدرنیته در تاریخ معاصر ایران به شمار می آید. این دگرگونی در ساحت های گوناگونی آشکار است. مراسم محرم نیز از این تغییرات دور نمانده، به گونه ای که نمی توان نوع نگاه طبقه اشراف و اعیان قاجار را با مردم عادی و توده در این مراسم یکسان برشمرد. این دو طبقه، رفتارهای متفاوتی در برگزاری عزاداری ها داشتند. مکان ها و سبک های عزاداری در کنار ورود تجملات به این مراسم از بخش هایی است که می توان تفاوت میان این دو طبقه را در آن مشاهده کرد. منابع سفرنامه نویسی، یکی از شاخص ترین دسته منابعی است که این تفاوت را به خوبی روایت کرده است. مقاله پیش رو براساس گزارش های سفرنامه نویسان خارجی دوره قاجار، این موضوع را بررسیده و تلاش کرده به این پرسش پاسخ دهد که بر پایه این سفرنامه ها چه تفاوت هایی میان سنت های عزاداری اشراف و اعیان قاجار از یک سو و مردم عادی از سوی دیگر وجود دارد. فرضیه نویسندگان این بوده که طبقه اشراف و اعیان، احتمالا به سبب دسترسی بیشتر به منابع ثروت، سنت های عزاداری را از نظر تشریفات و تجملات و هزینه ها در سطح متفاوت تری از مردم عادی برگزار می کرده اند، به گونه ای که گویا دو نوع عزاداری در جامعه قاجاری برپا می شده است. با بررسی ۲۲ سفرنامه، که براساس مشاهدات عینی سفرنامه نویسان تنظیم شده، این نتیجه به دست آمد که طبقه اشراف و اعیان از نظر مکان و شکل عزاداری و هزینه های جاری مراسم، آدام و رسوم متفاوتی با مردم عادی داشته اند.

کلیدواژه ها:

قاجار ، سفرنامه نویسان ، عزاداری ، طبقه اشراف ، مردم عادی ، محرم.