ارزیابی شاخص های کمبود آب برای تولید محصول برنج در ایران

برنج یکی از مهم ترین و حیاتی ترین غلات در بسیاری از کشورهای دنیا و از جمله ایران است و امنیت غذایی و رفاه مردم به طور قابل توجهی به کشت این محصول متکی است. از طرفی به دلیل بالا بودن نیاز آبی برنج، کشت این محصول با چالش کمبود آب مواجه شده است. این مطالعه به ارزیابی شاخص تنش آبی در تولید برنج و فقر آبی برمبنای کاربرد مفهوم ردپای آب در کشت برنج طی دوره ی آماری ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۸ پرداخته است. نتایج نشان داد، بطور متوسط ردپای کل برنج ۳۰۳۷ مترمکعب در تن و حجم کل ناشی از تولید آن ۴۳۱۳ میلیون مترمکعب است که سهم ردپای آب آبی، سبز و خاکستری به ترتیب برابر با ۶۸/۹۱، ۹۳/۶ و ۳۹/۱ درصد است. میزان منابع آب موجود در تولید برنج در استان های تولیدکننده ی ۲۱۹۹۲ میلیون مترمکعب است که به ترتیب ۶۸۷۲ و ۱۵۲۱۰ میلیون مترمکعب آن مربوط به آب آبی و آب سبز است. نتایج بررسی شاخص تنش آبی ناشی از کشت برنج در ایران که حاصل از تقسیم کل ردپای آب در تولید برنج بر منابع آبی موجود است، به طور متوسط برابر با ۵/۰ (از ۹/۱) است، که نشان می دهد، کشور از نظر تولید برنج در تنش آبی متوسط به سر می برد. تغییرات تنش آبی در تولید برنج در مقیاس استانی نشان داد، استان های قزوین، زنجان، اصفهان، خراسان شمالی، خراسان رضوی و سیستان و بلوچستان دارای تنش آبی با مقدار بین ۶/۰ تا ۲/۱ (تنش آبی زیاد و خیلی زیاد) در تولید برنج هستند، در حالی که استان های مازندران، گیلان، گلستان، فارس و خوزستان از نظر شاخص تنش آبی در محدوده کمتر از ۳/۰ (تنش آبی پائین) قرار دارند. همچنین فقر آب ناشی از تولید برنج برابر با ۱۰۷۳ میلیون مترمکعب در ایران است، که بیشترین و کمترین میزان فقر آبی مربوط به استان های گیلان و خوزستان(۲۹۰ و ۱۱ میلیون مترمکعب) است. جمع بندی نتایج تحقیق حاضر نشان می دهد، استفاده از مفهوم ردپای آب و شاخص های مشتق شده از آن در تولید برنج در هر یک از استان ها سبب می شود، با اطلاعات جامع تری بتوان به ارزیابی تنش آبی در استان های تولیدکننده ی برنج پرداخت.

کلیدواژه ها:

ردپای آب ، شاخص تنش آبی ، فقر آب ، مدیریت آب ، برنج