عوارض انتقال خون

انتقال فرآورده های خونی فرآیندی است که در آن به جبران از دست دادن هریک از اجزای خون مثل: پلاکت، گلبول قرمز یا نقص در حجم یا عملکرد پلاسما پزشک معالج اقدام به انتخاب نوع فرآورده، متناسب با شرایط بیمار می کند. این روش درمانی گستردگی زیادی دارد. به عنوان مثال در بیماران تالاسمی، مبتلایان به انواع آنمی ها (کم خونی)، افراد تحت اعمال جراحی ویا برای تسکین عوارض ناشی از انواع لوسمی ها (سرطان خون) کاربرد دارد.

این روش درمانی در کنار مزایای فراوانی که دارد، به عنوان مثال سرعت اثر بالا در رفع علائم بالینی که به علت بیماری اولیه ایجاد شده بود، می تواند عوارضی از طیف خفیف تا شدید و در مواقعی مرگ بیمار را در پی داشته باشد. البته این عوارض، امروزه به لطف روش های متعدد آزمایشگاهی قابل پیش بینی و جلوگیری است. هرچند طبق منابع مختلف 5 تا 10 درصد عارضه از مجموع انتقال خون انجام شده طبیعی و غیر قابل اجتناب است. عوارض انتقال خون را با یکسری علائم بالینی و تغیرات در پارامتر های آزمایشگاهی می توان تشخیص داد.

در ابتدا به معرفی تعدادی از عوارض، در مرحله بعد بررسی یافته های بالینی و در نهایت بررسی پارامتر های آزمایشگاهی در فرد عارضه دهنده بررسی خواهیم کرد. واکنش همولیتیک حاد (AHTR)[1] عمدتا به علت تزریق کیسه خون اشتباه از نظر گروه خونیABO با گروه خونی بیمار رخ می دهد و سریعا تزریق باید متوقف بشود.روز ها تا هفته هایی بعد از تززریق خون می توان منتظر واکنش همولیتیک تاخیری (DHTR)[2] بود که خود را با کم خونی خفیف و هیپر بیلی روبینمی (افزایش بیلی روبین خون) نشان می دهد. واکنش غیر همولیتیک تب دار (FNHTR)[3] گمان می شود به علت تجمع سایتوکاین ها می باشد که عمدتا با افزایش حداقل 1 درجه تب فرد بیمار خود را نشان می دهد . آنافیلاکتیک[4] نوعی دیگر از عوارض گزارش شده ناشی از تزریق می باشد که نوعی حساسیت شدید تلقی می شود که همراه با آزاد سازی سیل عظیمی از سایتوکاین ها و کموکاین های سیستم ایمنی می باشد که آنتی بادی IgA نقش مهمی بازی می کند. درصورت وجود حساسیت نسبت به پروتئین و یا آنتی ژن های خاص سرمی در کیسه تزریقی، فرد دریافت کننده می تواند واکنش آلرژیک[5]از خود نشان بدهد. شوک سپتیک ناشی از آلودگی کیسه فرآورده از نظر حضور پاتوژن های بیماری زا می باشد. آسیب ریوی حاد مرتبط با تزریق (TRALI)[6] واکنشی است که درصورت ادم ریوی در حین و با بعد از تزریق فرآورده رخ می دهد و شابع ترین علامت بالینی آن هیپوکسی(کاهش اکسیژن خون) می باشد. اضافه بار گردش خون مرتبط با تزریق (TACO)[7] در بیمارانی به چشم می خورد که در مدت زمان کوتاه، حجم زیادی از فرآورده را دریافت کرده باشند. بیماری زمینه ایی قلبی عروقی و کلیوی عامل تشدید کننده عارضه TACO می باشد. در صورت ایجاد آلوآنتی بادی بعد از تزریق فراورده حاوی گلبول قرمز در خون جنس مونث، در شرایطی می تواند باعث سقط جنین بشود. اینها مواردی از شایعترین عوارض ناشی از انتقال فرآورده های خونی می باشد.

شایع ترین علائم بالینی بعد از عارضه شامل: تب، لرز و کهیر می باشد. علائمی مثل: کاهش فشارخون، بی قراری، دردقفسه سینه، تاکی کاردی (افزایش ضربان قلب)، حالت تهوع، ناخوشی، تنگی نفس نیز گزارش شده است. هر فرد عارضه دهنده بسته به نوع عارضه می تواند یک یا چند نوع از هر علامت را در خود نمایش دهد.

از آنجا که مسیر درمان از آزمایشگاه گذر کرده و این حوزه بازوی تشخیصی نظام سلامت می باشد، در صورت وقوع عارضه، جهت کنترل بهتر شرایط استفاده از پارامتر های آزمایشگاهی و تغییرات آنها توصیه می شود. بیلی روبین، سدیم، پتاسیم و اوره از جمله پارامترهای بیوشیمیایی خون است که بعد از عارضه افزایش می یابد. در مواردی که لیز گلبول های قرمز را داشته باشیم علاوه بر کاهش شمارش گلبول های قرمز(RBC) ، شاهد هموگلوبینوری (هموگلوبین در ادرار) نیز هستیم. اگر شک پزشک به شوک سپتیک باشد، کشت خون می تواند کمک کننده باشد.

[1] Acute hemolytic transfusion reactions

[2] Delayed hemolytic transfusion reaction

[3]Febrile non-hemolytic transfusion reaction

[4] Anaphylaxis

[5] Allergic

[6] Transfusion-related acute lung injury

[7] Transfusion-associated circulatory overload

منابع:

Hair PS, Heck TP, Carr DT, Watson KD, Price J, Krishna NK, Cunnion KM, Owen WC. Delayed hemolytic transfusion reaction in a patient with sickle cell disease and the role of the classical complement pathway: a case report. Journal of Hematology. 2021 Feb;10(1):18.

Semple JW, Rebetz J, Kapur R. Transfusion-associated circulatory overload and transfusion-related acute lung injury. Blood, The Journal of the American Society of Hematology. 2019 Apr 25;133(17):1840-53.

Tobian A. Transfusion-associated circulatory overload (TACO).

Negi G, Gaur DS, Kaur R. Blood transfusion safety: A study of adverse reactions at the blood bank of a tertiary care center. Advanced biomedical research. 2015;4.

Nissen-Meyer LS, Seghatchian J. Donor health assessment–When is blood donation safe?. Transfusion and Apheresis Science. 2019 Feb 1;58(1):113-6.